Yüce Allah aşağıdaki 12:20 ayetinde şu şekilde buyurmaktadır;
|
Kuran Ayet No|Sure No|Ayet No|Ayet Arapça okunuş Meal |
|
1614|12|20|وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍۭ بَخْسٍ دَرَٰهِمَ مَعْدُودَةٍ وَكَانُوا۟ فِيهِ مِنَ ٱلزَّٰهِدِينَ Ve şerevhu bi semenin bahsin derâhime ma’dûdetin, ve kânû fîhi minez zâhidîne. Ve sattılar onu az bir değere; sayılı/adetli dirheme; ve oldular ona ilgisizlerden. |
Bu ayette Yusuf peygamberi bulan kervan sahiplerinin yani ticaret yapan insanların ona pek değer vermediği, Mısır’daki bir köle pazarında eder değerinin altında, sayılı/adetli sayıda dirheme sattıkları anlaşılıyor. O’nun değerini tam anlamamışlardı; bu nedenle pek ilgi göstermediler.
Bu ayette geçen dirhem kelimesi önemlidir. Yüce Allah’ın izni ile bu kelimeyi inceleyeceğiz.
(دَرَٰهِمَ) derâhime kelimesi kökü (درهم) dirhem-gümüş para (dirhem), Roma-Yunan drahmisi-gümüş para (drachma), ağırlık birimi (yaklaşık 3.12 gram) (a weight ≌3.12 gram) anlamındadır. Hans Wehr 4th ed., page 323 (of 1303)
Dirhem genellikle Arap ülkelerinde kullanılan, genellikle gümüşten yapılan metal bir paradır. Aşağıdaki resimlerde Kuran’ın indiği dönemden kısa süre sonra Arapların kullandığı gümüş dirhem örnekleri görülmektedir.
Halife Ömer bin Abdül Aziz'in gümüş dirhemi;
2. Yezid'in gümüş dirhemi.
Bu metal/gümüş paraların üzerlerinde Arapça yazılar mevcuttur. Dirhemin basıldığı zamanda devletin başında kim görevdeyse onunla ilgili yazılar mevcuttur. Bu da zaten olması gerekendir. Gümüş madeni paraların üzerlerindeki yazıların dönemsel olarak değişmesi gayet doğaldır.
Mutlaktır ki Yüce Allah’ın 12:20 ayetinde bildirdiği dirhemler üzerlerinde Arapça yazılar olan, Kuran’ın indiği dönemdeki dirhemler olmayacaktır. Bu nedenle ayetin işaretini görmek için Yusuf peygamberin yaşamış olduğunu tahmin ettiğimiz antik/eski Mısır Orta Krallığının ‘Middle Kingdom’ başları olan M.Ö. 1900-1950 yıllarındaki duruma bakmak gerekir.
Şunu da hemen söyleyelim; kalplerinde hastalık olanlar, Kuran’da hata aramaya çalışanlar da şunu iddia ederler; antik Mısır’da madeni paralar M.Ö. 200-300 yılları arasında Romalılarla gelmiştir. Bu nedenle Yusuf peygamberin yaşadığı dönemde Mısır’ın metalden/gümüşten bir parası yoktur derler. Oysa Kuran’da Yusuf peygamberin sayılı/adetli gümüş metal para ile satıldığı bildiriliyor. İşte Kuran’da bir hata derler.
Ancak bu kimselerin detaylı bir araştırma yapmadıkları anlaşılır. Kuran’ın işaret ettiği dirhemin üzerinde Arapça yazılar yazan, Kuran’ın indiği dönemlerde kullanılan gümüş metal para olmadığı aşikardır.
Dirhem kelimesi aynı zamanda ağırlık birimidir. Farklı dönem ve toplumlarda değişken olmakla birlikte belirli bir metalin ağırlığının ölçülmesi için kullanılır. 1 dirhem altın, 1 dirhem gümüş, 1 dirhem bakır, 1 dirhem demir, 1 dirhem teneke bile denebilir. Yani metalin ağırlığını belirler.
Ağırlık birimi olarak dirhemin değeri ülkeden ülkeye, dönemden döneme değişmiştir. İslam hukukunda dirhemin değeri 2.97 gramdı. Bu da 14 kırata eşitti. 10 dirhem 7 miskale eşitti. Geç Osmanlı İmparatorluğu'nda standart dirhem 3.207 gramdı. 400 dirhem bir okkaya eşitti. 1895'te Mısır'da 3.088 gramdı. Günümüzde İslam dünyasında 3 gram veya 2.975 gram olarak kabul edilme çalışmaları mevcuttur.
Açık ve net olarak anlarız ki dirhem kelimesi mutlak olarak bir ülkenin (üzerinde resmi yazılar veya resimlerin olduğu) gümüş parası anlamında kullanılmış olmak zorunda değildir. Alışverişte kullanılan bir metalin (çoğunlukla altın/gümüş veya bakır) ağırlığını belirtmek için kullanılmıştır. Bu açıdan bakıldığında taşlar yerine oturur. Ayetleri ve kelimeleri dikkatli okuduğumuzda Kuran’ın bizlere ışık tuttuğunu rahatlıkla görebiliriz.
Böylece anlarız ki Yusuf peygamberin yaşamış olduğu M.Ö. 1900-1950 yılları olan Orta Krallığın başlarında alışverişte kullanılan resmi gümüş metal paraları değil, ağırlıkları belirli olan metal parçalarını (altın/gümüş veya bakır) aramamız gereklidir. Eski Mısır’da alışverişlerde takas etme sistemi yaygın olarak kullanılıyordu. O dönem için antik Mısır’ın resmi/devlete ait/firavunlara ait bir metal paranın alışveriş için kullanıldığına dair kanıtlar olmasa da halkın alışverişte belirli bir ağırlığı olan metalleri kullandığı bilinmektedir. Antik Mısır’da alışverişlerde tam veya yarım halka şeklinde, kıvrımlı, ağırlığı belirli olan yani o dönemin dirhemi olarak tanımlanabilecek gümüş, altın ve bakır metaller kullanılıyordu.
Eski Mısır’da dirhemin karşılığı olabilecek ağırlık ölçeği ‘dbn’ (Eski Mısır dilinde ‘deben’ olarak seslendirilirdi.) ölçeğidir. Eski (Old) ve Orta (Middle) Krallık (M.Ö. 2025-1700) döneminde tescillenmiş olan bu ağırlık 12-14 gram ve 27 gram ağırlığı temsil ediyordu. Tam bir halka, bükümlü halka, düzensiz halkalar, ya da direkt belirli uzunlukta bir metal olabiliyordu.
Montu at Tod tapınağında yapılan kazılarda bulunan hazineler içinde gümüşten yapılmış, kıvrılmış uzun metaller bulundu. Geç Orta Krallığa ait bir papirüste (‘Papyrus Boulaq 18’) küçük ve büyük deben hakkında bilgiler verilmiştir. Bazı kaynaklar altın deben ve bakır debenden bahsetmektedir. 1 altın deben 12-14 gram altındı. 1 bakır deben ise 27 gram bakırdı.
Eski Mısır yazılarında 'dbn' kelimesi;
Eski Mısır'daki deben ile ilgili detaylı inceleme için aşağıdaki makaleden okunabilir.
11. Hanedanlık dönemindeki (‘Eleventh Dynasty of Egypt’) (M.Ö. 2150-M.Ö.1991) mevcut kanıtlar;
Metallerin ‘deben’ ölçüsü ile alışverişte kullanıldığına yönelik en büyük kanıt 11. Mısır Hanedanlık döneminde (‘Eleventh Dynasty of Egypt’) (M.Ö. 2150-M.Ö.1991) yazılmış olan çiftçilerin mektuplarından elde edilmiştir. ‘An Eleventh Dynasty Farmer’s Letters’ isimli Baer’in çevirilerini içeren makalenin 11. sayfasında görüleceği gibi Hekanakht isimli bir kişinin ailesine arpa ekmeleri için sulak bir araziyi kiralamalarını önerdiği, bu nedenle onlara yardım için 20 ‘deben’ bakır gönderdiği anlaşılmaktadır. 20 sayısının buçuklu değil de tam sayı olması 20 adet 1 debenlik bakır gönderildiğinin en iyi kanıtıdır. Aksi takdirde metali bir bütün olarak 20 deben ağırlığında tek parça şekilde işlemek çok zor olacaktı. Mısırlılar hesaplama işlerini iyi yaparlardı. Piramidlerin inşasında (M.Ö. 2500 yılları) kullandıkları hesaplama bilgileri ortadadır. Bu nedenle alışverişte kolay olması için metalleri 1 deben ağırlık olacak şekilde önceden hazırlamış olmaları mantıklıdır. Böylece alışveriş çok kolay olacaktır. 20 deben bakır için 20 adet 1 debenlik bakır verilmesi yeterli olacaktır. Satıcı da zorlanmadan kaç adet bakır aldığını bildiği için toplam kaç deben bakır elde etmiş olacağını bilecektir.
Daha kolay anlaşılması için şu örnek verilebilir; günümüzde ata, çeyrek, yarım, tam altın yada beşi bir arada gibi altından yapılmış belirli ağırlıklarda olan metaller vardır. Devletin resmi metal parası olmamalarına rağmen bu metaller günümüzde dahi alışverişte kullanılabilir. Söyle ki; bir kişi ailesine tarla kiralamaları için 20 çeyrek altın gönderebilir. Biliyoruz ki bir çeyrek altın 1.75 gram 22 ayar altın içerir. Kimse bir çeyrek altının gramını tam olarak bilmese bile çeyrek altının değerini bilmek mümkündür.
Yukarıdaki örneğe benzer şekilde eski Mısır’daki insanların da devletin resmi metal paraları mevcut olmasa da kendi aralarında alışverişlerde ağırlıkları önceden bilinen ‘1 deben’ metaller kullandıkları ortadadır. Bir deben altın, 1 deben gümüş, 1 deben bakır gibi.
Aşağıdaki resimde Eski Krallık döneme ait bir pazar sahnesi gösterilmiştir. Bu sahnede 2 kişinin omuzlarına çapraz olarak takılı olan küçük keseler dikkat çekicidir. Bu keselerin tahıl taşımak için olduğunu iddia edenler vardır. Ancak bu kadar küçük bir torbaya ne kadar arpa/buğday sığar düşündürücüdür. Günümüzün boyna asılabilen çantası gibi düşünülürse bu keselerin ödeme aracı olarak kullanılan küçük metal parçalarını muhafaza etmek için olduğu da tahmin edilebilir. Korunaklı bir şekilde omuzlardan çaprazlama asılmaları içinde kıymetli bir şeylerin taşındığını düşündürür. Farklı insanların bu keseleri benzer şekilde taşıması anlamlıdır.
Daha fazla bilgi almak isteyenler aşağıdaki makaleden bilgi edinebilirler.
Sonuç olarak;
12:20 ayetinde Kuran’ın bize verdiği bilgiye göre Yusuf peygamberi bulan kervan sahipleri ona pek değer vermemiş ve onu Mısır’da bir pazarda sayılı/adetli (çok fazla sayıda olmayan) muhtemelen gümüş yada bakır, belirli ağırlığı olan (12-14 gram) ‘bdn’ ‘debenlere’ satmışlardır.